red-kor

Pies ci mordę lizał i pogoda pod psem. Poznajcie psie frazeologizmy!

Nie do końca wiadomo, skąd w języku polskim wziął się „pies”. Językoznawcy znajdują przynajmniej trzy wyjaśnienia. Pierwszym z nich jest wywiedzenie prawosłowiańskiej formy słowa „pies” (*pьsъ) od wyrazu „pstry” (*pьstrъ). Słaba jest jednak czytelność takiego skojarzenia, najbardziej prawdopodobne wydaje się wiązanie pstrokatości z niektórymi łaciatymi rasami bądź różnokolorowością psów. Druga teoria łączy psa jako opiekuna zwierząt hodowlanych z łacińskim określeniem „bydła” – pecus, a więc nazywa psa ‘strażnikiem bydła’. To wytłumaczenie popiera chociażby znany polski slawista – Aleksander Brückner. Kolejna koncepcja również wiąże słowo „pies” z łaciną. Wywodzi je jednak od łacińskiego specio, czyli ‘patrzeć’ – co ciekawe, tu za wyjaśnienie takiego wywodu także podaje się związek z pilnowaniem, czyli obserwowaniem, domostwa przez psy.

psie frazeologizmy - strażnik bydła

Odwieczną walkę kot vs pies wygrywa…

Pies. Mimo że koty towarzyszą człowiekowi o wiele dłużej, psy ciut mocniej rozgościły się w polszczyźnie. Najwierniejszemu przyjacielowi człowieka w Wielkim słowniku frazeologicznym języka polskiego z 2003 roku przypisano 81 sformułowań, podczas gdy kocich frazeologizmów omówiono zaledwie 23.

Okazuje się jednak, że niezależnie od dość ciepłych uczuć, jakie większość ludzi żywi do tych czworonogów, bardzo dużo psich związków frazeologicznych odnosi się do sytuacji negatywnych. Wystarczy tu wymienić takie frazeologizmy, jak: „pogoda pod psem”, „pieskie życie”, „czuć się jak zbity pies”, „być uwiązanym jak pies na łańcuchu”, „zejść na psy”, „traktować (a nawet zbić/zabić) kogoś jak psa”, „wieszać na kimś psy” czy wymienione już w tytule „pies komuś mordę lizał”.

Ambiwalencję odnośnie do psiego statusu w życiu człowieka widać bardzo wyraźnie, gdy zestawimy razem niektóre psie frazeologizmy: jednocześnie można być „wiernym (czujnym/mądrym) jak pies” i „łgać jak pies”, możemy powiedzieć, że „dobra psu i mucha” (czyli jeśli nie będziemy mieli innego wyboru, zadowolimy się byle czym), podczas gdy ktoś inny może zostać określony „francuskim pieskiem” (a więc osobą bardzo delikatną i grymaśną zarazem). Dodajmy do tego zestawienia jeszcze jedną parę. Coś się może komuś „należeć jak psu zupa” – frazeologizm ten można śmiało połączyć z właściwą opieką nad zwierzętami – a tymczasem możemy kogoś „traktować jak psa” – co oznacza całkowite przeciwieństwo odpowiedniego podejścia do drugiej istoty: bez szacunku, poniżająco czy wręcz brutalnie.

wierny jak pies - psie frazeologizmy

„Tu jest pies pogrzebany”

Jak zatem widać, głównym problemem jest tutaj kwestia bardzo zróżnicowanego podejścia do zwierząt. Można by nawet stwierdzić, że „tutaj jest pies pogrzebany”… Warto nadmienić, że powiedzenie to jest kalką z języka niemieckiego (da liegt der Hund begraben) – taki napis znaleziono bowiem na jednym z psich nagrobków z XVII wieku w niemieckiej miejscowości Winterstein, a następnie wprowadzono do mowy potocznej. Wiesław Michnikowski z Kabaretu Dudek zapytałby pewnie: „Pies? Piesek… Jaka rasa?”.